I   /   Isa Zoetbrood

The book Hawija (Aspekt, 2022) edited by Jip van Dort, Lauren Gould and Marrit Woudwijk, aims to reflect on the consequences of remote warfare, as explored through a series of articles by professionals, politicians, and experts. For this project I was commissioned to design the cover, visual support to the content and co-write one chapter.

The choice of image - raw, impactful, and stark - quickly communicates the scale of destruction caused by remote warfare. Using imagery that evokes a sense of ruin and loss, the cover sets the tone for the book's exploration of the human and political consequences of modern conflict.

The book chapter 'Een lange zwarte nacht' is co-written with Marrit Woudwijk. It delves into the aftermath of the June 2015 bombing in the Iraqi city of Hawija by Dutch forces, highlighting the severe disconnect between official narratives of precision strikes and the brutal realities on the ground. It presents first-hand accounts from Hawija residents, who describe the devastating impact on their community, including loss of life, destruction of infrastructure, and enduring psychological trauma. The chapter critically examines how the Dutch government's framing of the event as a necessary and targeted military action contrasts sharply with local experiences, ultimately questioning the ethics and accountability of such military interventions.

Excerpt book chapter

EEN LANGE ZWARTE NACHT
Getuigenissen van inwoners van Hawija

Isa Zoetbrood & Marrit Woudwijk

Zoals de meeste inwoners van Hawija slaapt Khalid in de nacht van 2 op 3 juni 2015 met zijn gezin op het dak van zijn huis. Het is erg warm die avond en er is geen elektriciteit, waardoor de airconditioning uitblijft. De enige plek die verkoeling biedt is het dakterras. De dag ervoor had Khalid een vliegtuig over de stad zien vliegen. Ter verkenning, wist hij. Dat was geen goed teken, want na verkenning volgt vaak een luchtaanval. Terwijl zijn gezin in diepe slaap is, schrikt hij plots wakker van een vliegtuig dat over de stad vliegt. De bom die volgt komt geluidloos, tot hij meteen harde knal inslaat. Dan wordt alles donker, als in een grot waar geen licht binnendringt.

Khalid is een van de Iraakse burgers die zich in Hawija bevond toen in 2015 de autobommenfabriek werd gebombardeerd. Hij kan zich de nacht duidelijk herinneren, maar zijn verhaal, zoals dat van alle inwoners van Hawija, bereikte het Nederlandse publiek nauwelijks. De strijd tegen IS was een oorlog waarbij Nederland betrokken was, maar die zich afspeelde in een oorlogsgebied ver verwijderd van Den Haag. Dronebeelden bereikten een militaire basis in Koeweit en F-16-piloten vlogen vanaf Jordanië tot hoog boven Irak, ver weg van de plekken waar IS huishield en terreur verspreidde. Het was dat bovenaanzicht, samen met de informatie van lokale partners, waarmee een beeld van Hawija werd geconstrueerd. Een plek grotendeels gevormd door rasters, coördinaten en gebouwen om te bombarderen. Pas toen Nederlandse journalisten van NRC en NOS naar buiten brachten dat Nederland verantwoordelijk was voor deze aanval, kwamen er langzaam verhalen uit Hawija in Nederlandse kranten. Maar de kern van het Nederlandse gesprek over 'Hawija' draaide om de vraag of onze Tweede Kamer onjuist of te laat was geïnformeerd, wie er op welk moment al op de hoogte was van de burgerslachtoffers en hoe Defensie transparanter zou moeten handelen. Het zijn belangrijke vragen, maar ze legden ook pijnlijk bloot dat het zwaartepunt van het gesprek over de aanval in de interne Nederlandse politiek lag. Welk verhaal amper werd verteld? Hoe de inwoners van Hawija, zoals Khalid, het bombardement en de nasleep ervan ervaarden en welke inzichten dat geeft in de gevolgen van langeafstandsoorlogen.

Het is niet verwonderlijk dat we slecht weten wat de gevolgen waren voor de inwoners van Hawija. In lange-afstandsoorlogen, zoals de strijd tegen IS, zijn westerse troepen nauwelijks zelf op het slagveld aanwezig. Hierdoor voelen we niet alleen de effecten van de oorlog inmindere mate - 'onze mannen en vrouwen' hoeven immers niet te sterven op het slagveld - maar is er ook een gebrek aan kennis over de lokale gevolgen van oorlogsgeweld. Overheden onderzoeken namelijk zelden de impact van luchtaanvallen op de grond, maar construeren hun rapporten doorgaans op basis van videomateriaal afkomstig van drones en gevechtsvliegtuigen. Als er eenmaal informatie bekend is over de gevolgen van militair geweld, gaat het in politieke of publieke debatten bijna uitsluitend over cijfers en aantallen burgerslachtoffers. Het zijn vaak organisaties zoals Airwars die na uitgebreid onderzoek deze gegevens boven tafel krijgen. En hoewel dit soort data essentieel is voor de beeldvorming van oorlog, blijft een belangrijk aspect van langeafstandsoorlogen verborgen voor een breder publiek: de ervaringen, belevingswerelden en interpretaties van burgers aan de ontvangende kant van het geweld.

Dit hoofdstuk geeft inzicht in deze burgerervaringen. Hoewel journalisten van vooraanstaande Nederlandse kranten een aantal van deze verhalen hebben verzameld - recentelijk nog aangevuld met belangrijke onderzoeksrapporten van ngo's en onderzoekers - mist hierin vaak een reflectie op wat ons dit leert over lange-afstandsoorlogen. Maar het zijn juist de perspectieven van burgers die ons inzicht kunnen geven in wat de gevolgen van oorlog op afstand zijn.

Samen met onze Iraakse partner, mensenrechtenadvocaat Zinah Ashraf, tekenden we in persoonlijke interviews de verhalen op van Khalid, Fatima, Hamad, Yousra en Amasha, die allemaal de beruchte nacht in Hawija meemaakten. Wat dachten de inwoners van Hawija toen een luchtaanval de autobommenfabriekraakte? Hoe heeft het bombardement nu, jaren later, invloed op hun levens? Hoe zoeken ze erkenning en gerechtigheid?